بررسی تطبیقی اثرات سیاستی آیندهنگاری علم فناوری و نوآوری

فصلنامه علمی - پژوهشی سیاستگذاری عمومی دوره 3 شماره 1 بهار 1396 صفحات 29-61 بررسی تطبیقی اثرات سیاستی آیندهنگاری علم فناوری و نوآوری 1 لیال نامداریان استادیار سیاستگذاری علم و فناوری پژوهشگاه علوم و فناوری اطالعات ایران )ایرانداک( )تاریخ دریافت: - 95/9/22 تاریخ پذیرش: 95/12/23( چکیده در بررسی»اثرات آیندهنگاری در سیاستگذاری«آیندهنگاری به عنوان یک ابزار هوشمند راهبرردی در نظر گرفته میشود. این عنوان نشاندهنده ضرورت ارزیابی موضع آیندهنگاری در سیستم سیاستگذاری و شیوههای ارتقای اثرات آن است. همچنین پیشنیاز طراحی موفقیتآمیز فعالیتهای آیندهنگاری درکی واضح از نوع اثر آیندهنگاری بر سیاستگذاری میباشد و این موضوع هرد تققیرح حاضرر اسرت. در همین راستا تققیح حاضر با بهرهگیری از روش تقلیل تم به شناسایی و طبقهبندی اثرات سیاستی برنامه- های آیندهنگاری کشورهای جهان پرداخته است. سپس بر پایه اثرات شناسایی شده پرسشنامهای طراحی و در میان کنشگران و مطلعین پروژه آیندهنگاری ملی کشور به روش نمونهگیری گلوله برفی توزیع شده است تا میزان تققح اثرات سیاستی آن ارزیابی شود. نتایج این بررسی نشان داده است که اثراتری ورون شبکهسازی یادگیری جمعی و خلح دانش بهبود روابط متقابل میان بازیگران تقویت نقرش اجتمراع در سیاستگذاری و توسعه فرهنگ آیندهنگاری دارای وزن باالیی میباشند و وضعیت تققح آنها مناسب بوده ولی وضعیت تققح اثری نظیر بهبود تصمیمگیری و سیاستگذاری وندان مناسب نبوده است. مزیتری کره تققیح حاضر با مطالعه تجربیات آیندهنگاری کشورهای مختلف حاصل نموده ایجاد یک دانش کدبندی شده در خصوص اثرات سیاستی برنامههای آیندهنگاری کشورهاست که میتواند برای دسرتانردرکاران آیندهنگاری و سیاستگذاری درسآموز باشد. واژگان کلیدی: آیندهنگاری اثرات سیاستگذاری بررسی تطبیقی علم و فناوری 1 - Namdarian@irandoc.ac.ir

فصلنامه علمی - پژوهشی سیاستگذاری عمومی دوره 3 شماره 1 بهار 1396 30 1- مقدمه یکی از نخستین تالشهای علمی بشر برای شناخت آینده استفاده از روش بوده است. پیشبینی آینده را بر طبح گذشته کشف میکند 1»پیشبینی» و همین امر باعث تردید افراد بسیاری درباره آن شده است زیرا هیچ دلیلی وجود ندارد که به اجبار آینده از گذشته پیروی نماید. به این ترتیب بود که با مطرح شدن مسائلی از این دست به ظهور و شکلگیری حوزه آیندهنگاری انجامید) 2001.)Bourgeois, ه یا آیندهنگاری فرایندی نظاممند با نگاه به آینده بلند مدت در زمینههای علمی فناورانه اقتصادی و اجتماعی است که هد آن تعیین حوزههای تققیقات راهبردی و پیدایش فناوریهای نوظهور با بیشترین فواید اقتصادی و اجتماعی است )1995.)Martin, آیندهنگاری میتواند اوال دادهه یا متفاوت ارائه نماید ثانیا نشانهه یا سیاستها کند شناسایی را شد خواهد ضروری را برای سیاستگذاری در زمینه- ضعیف اما مهمی که منجر به ارزیا یب و از این طریح سبب افزایش انعطا و تنظیم مجدد پذیری در سیاستگذاری میشود. امروزه بسیاری از حکومتها به اهمیت فعالیتهای آیندهنگاری پی - بردهاند و از این رو این ابزار نسبتا جدید و نوآورانه جهت کمک به سیاست علم و فناوری در سراسر جهان در حال گسترش است. آیندهنگاری اولین بار به عنوان یک ابزار سیاستگذاری در اواخر دهه 50 و اوایل دهه 60 میالدی در آمریکا به ویژه در بخش دفاعی به کار رفت و بعد از آن ژاپن با یک یافت افح.) 2 UNIDO, 2005( زمانی 30 ساله آن را انجام داد و سپس به تدریج در بین سایر ملتها رواج نقش آیندهنگاری در سیاستگذاری از شبکه تعریف طریح آیندهنگاری اروپا به خوبی شرح داده شده است:»آینده نگاری یک رویکرد مشارکتی برای ایجاد وشماندازهای بلند مدت به منظور اطالعرسانی به فرآیندهای تصمیمگیری میباشد.«همچنین توصیههای عملی»کالف و اسمیت«در مطالعه عوامل حیاتی موفقیت آیندهنگاری بر نیاز به فراهم آوردن سیاستی تأکید داشتهاند.)Calof&Smith, 2010( از طرفی و»هاواس همکاران«معتقدند که اثبات تأثیر آیندهنگاری بر سیاستگذاری امری حیاتی است ( Havas,.)Schartinger, Weber, 2010 آیندهنگاری اشاره نمودهاند»جورجیو و کینان«نیز به اثرات سیاستی به عنوان یک هد مهم.)Georghiou&Keenan,2008( به این ترتیب میتوان بیان نمود که در ادبیات اخیر آیندهنگاری به میزان فراوانی به تأثیر آیندهنگاری بر تصمیمگیریهای سیاستی اشاره شده است )2011.)Amanatidou, زمانی میتوان یک فعالیت آیندهنگاری را اثربخش تلقی کرد که بتوان آثار آن را به گونهای مناسب در تصمیمگیریهای سیاستی مالحظه کرد )2005.)UNIDO, با وجود اهمیتی که موضوع آیندهنگاری در مباحث سیاستگذاری دارد در 1 - Forcasting 2 - The United Nations Industrial Development

31 بررسی تطبیقی اثرات سیاستی آیندهنگاری علم فناوری و نوآوری ادبیات آیندهنگاری شکافی است. اغلب ادبیات موجود در این حوزه بر مبنای کار 2 نگرشی خطی درخصوص ارتباط بین آیندهنگاری با سیاستگذاری ظهور یافته 1»ایروین و مارتین» میباشد که با بر پیادهسازی فعالیتهای آیندهنگاری و وگونگی تبدیل ستادههای آن به توصیههای سیاستی متمرکز میشوند. در برخی از تققیقات اخیر تالش شکا از طریح معرفی کارکردهای سیاستی آیندهنگاری نظیر 3 سیاست «4 سیاستگذاری کارکرد تسهیل پیادهسازی سیاست«6 سیاست«و»کارکرد نمادین» 5»کارکرد حمایت از تعریف سیاست «شوند برده از بین»کارکرد درونسازی شده است که این»کارکرد تغذیه اطالعاتی مشارکت در»کارکرد پیکربندی مجدد سیستم Da Casta et al., 2008; Amanatidou, ( 2011(. اگروه این تققیقات نتایج ارزشمندی را ارائه نمودهاند ولی هنوز تققیقاتی اندکی در خصوص بررسی اثرات است.)Thayer,2012( آیندهنگاری در سیاستگذاری به گونهای سیستماتیک انجام پذیرفته منظور از بررسی سیستماتیک درک تعامل ستادههای آیندهنگاری با رفتار راهبردی بازیگران سیاستی است. در این نگرش یادگیری سیاستی به عنوان یک فرآیند هرمنوتیکی شامل متخصصان مقققان تقلیلگران و سیاستگذاران است. این نگرش به منظور درک بستری که آیندهنگاری در آن اجرا میشود آن را در یک بستر سیاستی و راهبردی گستردهتر و در تعامل با سیاستهای علم و فناوری راهبردهای کالن و راهبردهای شرکتی مورد توجه قرار میدهد ( 2003,.)Georghiou انجام ونین بررسیهایی ما را از پاسخ دادن به سواالت کلیدی درباره سیاستگذاریهای آینده نظیر وگونگی عملکرد خوب آینده وگونگی بهبود عملکرد آینده وگونگی سطح عملکرد جاری کشور در مقایسه با سایر کشورها و مواردی از این قبیل توانمند مینماید.)Grim,2009( بر پایه همین مفهوم مقاله حاضر به دنبال آن است که تاثیرگذاری آیندهنگاری را بر سیاستگذاری STI در بستر سیاستها و راهبردهای کالن علم و فناوری ملل مختلف بررسی کند و از این طریح دانشی کدبندی شده در خصوص اثرات سیاستی برنامههای موفح آیندهنگاری کشورها ارائه نماید و در ادامه وضعیت اثرگذاری برنامه ملی آیندهنگاری کشور ایران بر اساس این دانش کدبندی شده شود. تعیین در همین راستا بخش دوم تققیح به پیشینه پژوهش و بخش سوم به روششناسی اختصاص دارد. به تناسب روش پژوهش بخش وهارم به تجزیه و تقلیل دادهها بخش ششم به بقث و در نهایت بخش ششم به نتیجهگیری میپردازد. 1 -Irvine&Martin 2 - Linear 3 - Informing Policy Function 4 - Embedding Participation in Policy-Making 5 - Supporting Policy Definition 6 - Symbolic Function

فصلنامه علمی - پژوهشی سیاستگذاری عمومی دوره 3 شماره 1 بهار 1396 32 2- ادبیات موضوع به تناسب موضوع تققیح ادبیات نظری تققیح به دو بخش تقسیم شده است. بخش اول آن به بررسی مطالعات پیشین در زمینه اثرات سیاستی آیندهنگاری و بخش دوم به بررسی اثرات سیاستی برنامههای آیندهنگاری ملی کشورهای جهان میپردازد. در ادامه هر دو بخش به تفصیل تشریح شده است. 1-2- مطالعات پیشین در زمینه اثرات سیاستی آیندهنگاری از دهه ۸0 میالدی بدین سو مفهوم آیندهنگاری در سیاستگذاری جای گرفته است. در حال حاضر آیندهنگاری سهم بسیار مهمی در سیاستگذاری توسعه تققیقات و فناوری پیدا کرده است )حسنوی و همکاران 1392(.»مارتین و ایروین«از مقققان بینالمللی و برجسته عضو مرکز تققیقات سیاستگذاری علم و فناوری 1 انگلستان به عنوان پیشگامان این حوزه فضای مناسبی برای ورود آیندهنگاری به مقوله سیاست ST ایجاد نمودهاند )1989.)Martin&Irvine,»باره«متخصص برجسته کمیسیون اروپا در زمینه آیندهنگاری در مطالعه خود در تبیین تأثیرگذاری آیندهنگاری بر سیاستگذاری بر این باور است که آیندهنگاری به عنوان فرآیند پشتیبانیکننده از تصمیمات منافع زیادی را برای سیاستگذاری به همراه خواهد داشت ( Barre,.)2001»الدیکاس و دیکر«دامنه گستردهای از اثرات فعالیتهای آیندهنگاری افزایش دانش تشکیل دیدگاهها و عقاید و اقدام شناسایی و بر حسب را در سه قالب جنبههای علمی/ فناورانه اجتماعی و سیاستی به صورت زیر تفکیک نمودهاند )2004 :)Ladikas&Decker, افزایش دانش از جنبههای علمی/ فناورانه: نظیر افزایش مشاهدهپذیری گزینههای فنی افزایش دانش از جنبههای اجتماعی: نظیر روشنسازی ساختار تعارضات افزایش دانش از جنبههای سیاستی: نظیر کشف اهدا سیاستی و ارزیابی سیاستهای موجود تشکیل دیدگاهها و عقاید از جنبههای علمی/ فناورانه: نظیر تنظیم دستورکارهای سیاستی تشویح بقثهای عمومی و معرفی وشماندازها و سناریوها تشکیل دیدگاهها و عقاید از جنبههای اجتماعی: نظیر ارتباط و پیوند میان بازیگران تشکیل دیدگاهها و عقاید از جنبههای سیاستی: افزایش جامعیت سیاستها سیاستها از طریح بقث و درک مشروعیت دموکراتیک ارزیابی 1 - Science and Technology Policy Research Unit (SPRU)

33 بررسی تطبیقی اثرات سیاستی آیندهنگاری علم فناوری و نوآوری اقدامات از جنبههای علمی/ فناورانه: نظیر برنامه اقدام یا ابتکار عمل جدید برای بررسی دقیح مسائل و مشکالت و جهتگیریهای جدید در تدوین سیاستها اقدامات از جنبههای اجتماعی: نظیر معرفی شیوههای جدید حاکمیت و تشدید بقثهای عمومی اقدامات از جنبههای سیاستی: نظیر فیلتر گزینههای سیاستی پیادهسازی نوآوری و تصویب قوانین جدید»آمانتیدو و گای«بر این باورند که برنامههای آیندهنگاری معموال بر حسب تققح اهدا اولیه و ماهیت اثرات پیشبینی شده آنها ارزیابی میشوند. این اثرات با فرآیند آیندهنگاری و شیوهای که بر اساس آن طراحی و پیادهسازی میشود در ارتباط هستند و در معموال حوزههایی نظیر خلح دانش اشاعه و جذب آن سرمایه و شبکه اجتماعی و تدوین/ تکامل استراتژیها قرار میگیرند 2008( Guy,.)Amanatidou and از دیگر پژوهشهای حاضر در زمینه بررسی تأثیرگذاری آیندهنگاری بر سیاستگذاری 1 پروژه فورلن است که مبتنی بر بررسی کارکردهای سیاستی آیندهنگاری نظیر»کارکرد تغذیه اطالعاتی سیاست«پیادهسازی سیاست«سیاست«و»کارکرد نمادینکارکرد درونسازی مشارکت در سیاستگذاریکارکرد تسهیل»کارکرد حمایت از تعریف سیاستکارکرد پیکربندی مجدد سیستم است 2011( Amanatidou,.)Da Casta et al., 2008; بعد تأثیرگذار آیندهنگاری بر سیاستگذاری STI مبتنی بر شناخت عمیح این کارکردهاست. از این میان دو کارکرد نخست به عنوان کارکردهای اصلی در تمامی برنامههای آیندهنگاری قابل مشاهده هستند )2010 al.,.)havas et نکته مهم این است که عوامل مذکور همگی به عنصر مشارکتی آیندهنگاری اشاره کردهاند که امکان یادگیری در سیستم سیاستی آگاهیرسانیهای به موقع و در نتیجه ظرفیتسازی برای ایجاد هوشمندی راهبردی میکنند 2012( al.,.)schartinger et در مطالعه دیگر در سیاستگذاری را فراهم»آمانتیدو) 2011 («با اشاره به کارکردهای سهگانه آیندهنگاری در بستر سیاستگذاری )تغذیه اطالعاتی سیاست تسهیل پیادهسازی سیاست و درونسازی مشارکت در سیاستگذاری( اثرات این کارکردها را شناسایی نموده است )2011 :)Amanatidou, اثرات کارکرد تغذیه اطالعاتی سیاست: ایجاد پایگاه دانش درباره آینده ایجاد دانش فرموله شده برای حمایت از سیاست و ظرفیتسازی 1 - FORELEARN Project

فصلنامه علمی - پژوهشی سیاستگذاری عمومی دوره 3 شماره 1 بهار 1396 34 اثرات کارکرد تسهیل پیادهسازی سیاست: یادگیری جمعی و خلح دانش کمک به بهبود سیاستگذاریها بهبود روابط متقابل میان بازیگران سیستم سیاستی و بهبود سیستم سیاستی اثرات کارکرد درونسازی مشارکت در سیاستگذاری: تقویت نقش اجتماع در سیاستگذاری و بهبود حاکمیت. همچنین»جانستون«وارووبی را برای ارزیابی اثرات آیندهنگاری ارائه نموده است. وی در کار خود وهار نوع از اثرات آیندهنگاری را شناسایی کرده است: افزایش آگاهی اطالعرسانی توانمندسازی و تأثیرگذاری) 2012.)Johnston,»حسنوی و همکارنش«)1392( بر این باورند که آیندهنگاری به دو صورت فرآیند سیاستگذاری را تقت تأثیر قرار میدهد یکی به صورت مستقیم و از طریح شبکهسازی و یادگیری و دیگری به صورت غیرمستقیم و به واسطه خروجی یا مقصول آیندهنگاری نظیر تقلیل والشها مخاطرات و فرصتهای آینده تقلیل نقاط قوت و ضعف نظام موجود تبیین مقرکهای تغییر گسترش تصاویر و وشماندازهای آینده STI گسترش فرهنگ و تفکر آیندهنگر تدوین و اجرای سیاستها و بازتنظیم )ارزیابی( سیاستها. همچنین»نامداریان و همکاران«) 1393 ( تالش نمودهاند تا مدلی برای ارزیابی اثرات آیندهنگاری بر سیاستگذاری پیشنهاد نمایند. در مطالعه آنها مشخص شده است که هر کدام از کارکردهای سیاستی آیندهنگاری کدام حوزههای فرآیند سیاستگذاری را تقت تأثیر قرار میدهند و بر این حوزهها وه اثراتی دارند. مطابح نتایج آنها کارکرد اطالع رسانی سیاستی از طریح تأثیرگذاری بر کیفیت تصمیمگیریهای سیاستی کارکرد تسهیل پیادهسازی سیاست از طریح تأثیرگذاری بر کیفیت شبکهسازی میان کنشگران سیاستی کارکرد درونسازی مشارکت در سیاستگذاری از طریح تأثیرگذاری بر کیفیت گفتگوهای سیاستی کارکرد حمایت از تعریف سیاست از طریح تاثیرگذاری بر کیفیت پیادهسازی سیاست و در نهایت کارکرد پیکربندی مجدد نظام سیاستی از طریح تأثیرگذاری بر تنظیم مجدد سیاستها زمینه هوشمندی سیاستی را فراهم مینماید. همچنین اثرات سیاستی شناسایی شده در مطالعه مذکور عبارتند از: تاثیرات کارکرد اطالعرسانی سیاستی: ظرفیتسازی فرموله کردن دانش برای حمایت از سیاست ایجاد پایگاههای دانش در مورد آینده تاثیرات کارکرد تسهیل پیادهسازی سیاست: یادگیری جمعی و خلح دانش توسعه فرهنگ آیندهنگاری بهبود روابط متقابل میان بازیگران سیستم تأثیرات کارکرد درونسازی مشارکت در سیاستگذاری: تقویت نقش اجتماع در سیاستگذاری

35 بررسی تطبیقی اثرات سیاستی آیندهنگاری علم فناوری و نوآوری تأثیرات کارکرد حمایت از تعریف سیاست: تعریف گزینههای سیاستی تدوین و پیادهسازی سیاستها و همراستایی سیاست جدید. به این ترتیب بر اساس آنچه که در مطالعات پیشین در خصوص اثرات سیاستی آیندهنگاری بیان شد یک موضوع پایهای برای انجام و آغاز فرآیند سیاستگذاری آیندهنگاری است و به آیندهنگاری و نتایج آن به عنوان ورودی برای سیاستگذاری نگریسته میشود که سعی دارد به برنامهریزی استراتژیک و سیاستها جهتدهی دهد. 2-2- اثرات سیاستی برنامههای آیندهنگاری ملی کشورهای جهان با توجه به این فرض که بخش اعظم آیندهنگاری به طور فزایندهای در سیاستهای تققیح و توسعه )R&D( گنجانده میشوند )2002 Salo, )Salmenkatia and مطالعات کشوری به هفت حوزه تققیح و توسعه جغرافیایی نظیر سه گروه با تققیح و توسعه باال )اروپا آمریکا و آسیا( دو گروه با تققیح و توسعه متوسط )اروپا و آسیا( و دو گروه با تققیح و توسعه پایین )اروپا و آسیا( تقسیمبندی میشوند. در این راستا مکان جغرافیایی کشور و درصد هزینههای 1 ناخالص تققیح و توسعه از تولید ناخالص داخلی )2007 Commission, )European برای تقسیمبندی کشورها مورد توجه قرار گرفته است. به این ترتیب نمونه کشوری مورد مطالعه در این بخش شامل موارد زیر است: وهارکشور از سه گروه با تققیح و توسعه باال و با بودجه تققیح و توسعه بیش از 2/4 درصد تولید ناخالص داخلی شامل: دو مورد از اروپا )فرانسه و سوئد( یک مورد از آمریکا )ایاالت متقده( و یک مورد از آسیا )ژاپن( سه کشور از دو گروه با تققیح و توسعه متوسط و با بودجه تققیح و توسعه بین 1/5 تا 2/2 درصد تولید ناخالص داخلی شامل: دو مورد از اروپا )انگلستان و هلند( است و یک مورد از آسیا )وین( وهار کشور از دو گروه با تققیح و توسعه پایین و با بودجه تققیح و توسعه کمتر از 1/5 درصد تولید ناخالص داخلی شامل: دو مورد از اروپا )وک و ترکیه( و دو مورد از آسیا )هند و تایلند(. 1 - Gross Domestic Product (GDP)

فصلنامه علمی - پژوهشی سیاستگذاری عمومی دوره 3 شماره 1 بهار 1396 36 1-2-2- اثرات سیاستی برنامههای آیندهنگااری ملای کشاورهایی باا قیقیا و قوسعه باال در این بخش برنامههای آیندهنگاری ملی پنج کشور از سه گروه با تققیح و توسعه باال و با بودجه تققیح و توسعه بیش از 2/4 درصد تولید ناخالص داخلی شامل دو مورد از اروپا )فرانسه و سوئد( یک مورد از آمریکا )ایاالت متقده( و یک مورد از آسیا )ژاپن( بررسی میشود. 1-1-2-2- اثرات سیاستی برنامه آیندهنگاری ملی فرانسه عنوان برنامه آیندهنگاری ملی فرانسه «فناوریهای کلیدی 2010«است. این برنامه بنا بر درخواست وزیر اقتصاد مالی و صنعت فرانسه بین ژوئن 1999 و اکتبر 2000 انجام شده است. هد نخست شناسایی فناوریهای کلیدی فرانسه این بود که دولت فرانسه بتواند با استفاده از نتایج این مطالعه به تعریف و اجرای سیاستهای مناسب برای تقویت و توسعه فناوریهای پیشرو بپردازد. هد دوم از این مطالعه اطالعرسانی به تمام شرکتها به خصوص شرکتهای کووک و متوسط در مورد تغییرات فناورانه مورد نیاز برای رقابتی ماندن و پیشگامی در نوآوری در سال 2010 بود. هد دیگر این مطالعه ارزیابی میزان آمادگی فرانسه در مقایسه با کشورهای دیگر جهت روبرو شدن با والشهای علمی و فناورانه سال 2010 بود. برای انجام این مطالعه از گروههایی از خبرگان جهت شناسایی فناوریهای کلیدی مورد نیاز فرانسه برای توسعه و پیشرفت در 2010 پرسش شد. در انتهای مطالعه 119 فناوری همراه با تعریف شده و شبکهای برای تقلیل هر یک شناسایی شدند. یافتههای حاصل از مطالعه به عنوان پایگاه دانشی برای تصمیمگیران سیاسی و اقتصادی جهت انتخاب و پشتیبانی از مطلوبترین فناوری برای توسعه آینده مطرح شد. نتایج این مطالعه برای جهتگیری تقول اقتصادی منطقهای در فرانسه مورد استفاده قرار گرفت و توان بالقوه علمی و فناورانه هر منطقه از فرانسه از منظر فناوریهای کلیدی شناسایی شده در این مطالعه مورد ارزیابی قرار گرفت. همچنین نتایج این مطالعه بر اولویتها و بودجه تققیح و توسعه این کشور اثر قابل مالحظهای داشت. تمرکز منطقهای فعلی فرانسه منعکسکننده نقش مهم توسعه منطقهای در رشد کلی اقتصاد در فرانسه است )2009 al.,.)hugues et

37 بررسی تطبیقی اثرات سیاستی آیندهنگاری علم فناوری و نوآوری 2-1-2-2- اثرات سیاستی برنامه آیندهنگاری ملی سوئد فشار تغییرات سریع سیاسی و اقتصادی سوئد و مشکالت موجود در اقتصاد ملی آن باعث شد تا ایده انجام پروژه آیندهنگاری در اواسط دهه 1990 در آن کشور ظاهر شود. فدراسیون صنایع سوئد تجربیات بینالمللی در زمینه آیندهنگاری ملی را مطالعه نمود و یک پروژه در کشور سوئد تقت عنوان»آیندهنگاری فناوری 2020«آغاز شد. کار پروژه به طور عمده در هشت گروه خبرگان انجام شد و در مجموع 130 نفر در هشت گروه حضور داشتند. هد این آیندهنگاری توسعه فناورانه به عنوان نقطه آغاز ترغیب به انجام بقث در مورد توسعه آینده جامعه و کسب و کار سوئد بوده است. این پروژه به شناسایی حوزههای کارشناسی با پتانسیل رشد و احیا در سوئد با هد تقویت کار آیندهمدار شرکتها و سازمانهای سوئد پرداخته است. در طی بهار و پاییز 2000 این پروژه در جلساتی از جمله همایشهای منطقهای در نقاط مختلف سوئد ارائه شد. این امر منجر به آغاز فعالیتهای آیندهنگاری مقلی شد و شماری از سازمانها و شرکتهای دعوت شده به ارائه یافتههای پروژه در مراسمها و گردهماییهای مختلف پرداختند. به عبارت دیگر میتوان بیان نمود که مهمترین روش برای انتشار یافتههای حاصل از این پروژه بقثها و مکالمات غیررسمی افراد شرکتکننده در کار یا سایر افرادی بوده است که به شیوههای دیگر با این پروژه در ارتباط بودند. گزارشهای هر گروه نقطه شروع برای فرآیندی مداوم شامل تقلیلهای عمیحتر حوزههای کارشناسی سوئد نیازهای پیشرفت نتایج حوزههای مختلف علم و فناوری نقاط قوت و ضعف تهدیدها و فرصتها در سطح ملی و منطقهای شد )2003.)Bjorn&Lubeck, 3-1-2-2- اثرات سیاستی برنامههای آیندهنگاری ایاالت متیده آمریکا عنوانی که مقور مطالعات و پژوهشهای نهادهای مرتبط ایاالت متقده آمریکا در مقوله آیندهنگاری است بقث فناوریهای کلیدی است )نیکپور نیلفروشان و پورمقمدی 13۸2(. از این رو آیندهنگاری فناوری هر وند به مفهوم مصطلح آن در ایاالت متقده دارای ادبیات وسیع نیست اما از زاویه مفهوم و کارکرد عمیقا دارای ریشه است. بعد از تأسیس وزارت دفاع آمریکا در سال 1947 میالدی مسئولیت انجام نظاممند فعالیتهای آیندهنگاری نظامی و دفاعی نیز به این وزارتخانه سپرده شد. دو مورد از فعالیتهای آیندهنگاری این وزارتخانه که با هد شناسایی فناوریهای کلیدی و نوظهور به اجرا درآمدند»فناوریهای کلیدی دفاعی«و»فناوریهای کلیدی وزارت دفاع«است که به ترتیب در سالهای 19۸9 و 1990 انجام شدند )کاشیپور و کرامتزاده 13۸5(. در سال 1993»شورای علم و فنآورانه ملی«تشکیل و برنامه

فصلنامه علمی - پژوهشی سیاستگذاری عمومی دوره 3 شماره 1 بهار 1396 38 فنآورانههای کلیدی ملی را در سال اجرا نمود )ناظمی را 1995 و قدیری.)92 13۸5 همانطور که ذکر شد دهه 90 میالدی دهه اوج گرفتن فعالیتهای آیندهنگاری در وزارت دفاع آمریکا بود و هر یک از نیروها در تکاپوی ترسیم وشمانداز و آینده خود بودند. در سال 2000»سند وشمانداز مشترک 2010 و 2020«وزارت دفاع تدوین شد که این سند نیروی مقرکه تعداد زیادی از فعالیتهای آیندهنگاری در تمام نیروهای مسلح شد. فعالیتهایی مثل»نیروی زمینی 3 بعد» 2 1 نیروی هوایی 2025نیروی زمینی بعد از بعد نیروی دریایی بعد از 21 از همین دست فعالیتها هستند 1998(.)Bass, در آمریکا بعد از اتخاذ سیاستهای کاهش بودجههای نظامی از سوی کنگره وزارت دفاع بر آن شد تا در اتخاذ فناوریهای برتر انتخابگرایانهتر رفتار کند و در نتیجه اغلب فعالیتهای آیندهنگاری این کشور پیرامون شناخت فناوریهای کلیدی بوده است. همچنین آنها با رصد فناوریهای نوظهور و شناسایی آنها از غافلگیری خود جلوگیری مینمودند )کاشی پور و کرامتزاده 13۸5(. روشن است که خواستگاه این رویکرد قدرت برجسته اقتصادی و فناورانه آمریکا و مأموریتگرا بودن آن در حوزه عملکردی است. از سوی دیگر انتشار سند وشمانداز 2010 و 2020 که توسط ستاد مشترک ارتش ارائه شد مروج ایجاد فرهنگ آیندهپژوهی در وزارت دفاع شد. از پیامدهای دیگر این سند میتوان به مواردی نظیر الف( به وجود آمدن ادبیات مشترکی بین نیروهای مسلح برای مشارکت خود در ایجاد نیروی مشترک و ب( آغاز فرآیند سازماندهی و یادگیری و بسیج نیروی انسانی در جهت تسهیل امر تققح وشمانداز اشاره نمود. 4-1-2-2- اثرات سیاستی برنامههای آیندهنگاری ملی ژاپن آیندهنگاری برای کمک به سیاستگذاری علم و فناوری در این کشور دارای قدمتی بالغ بر 50 سال است. اولین برنامه آیندهنگاری این کشور در سال 1970 آغاز شد و پس از آن تیمی به صورت تمام وقت به این مسئله پرداخت. میتوان فعالیتهای آیندهنگاری ژاپن را در قالب سه دوره بررسی نمود. ویژگیهای آیندهنگاری ژاپن در بازه زمانی 1970-۸0 شامل شرح 4 فرآیندهای همپایی تصمیمگیریهای پایین به باال و آمادهسازی صنایع جهت داشتن وشماندازهای بلند مدت بوده است. ژاپن در سال 1996 اولین برنامه توسعه علم و فناوری خود را برای سالهای 1996-2000 تهیه کرد که در این طرح سهم بودجه تققیح و توسعه تأمین شده توسط دولت به 17000 میلیارد ی ن افزایش یافته بود. از جمله ویژگیهای 1 - Force XXI 2 - Army After Next (AAN) 3 - Navy After Next 4 - Catch up Process

39 بررسی تطبیقی اثرات سیاستی آیندهنگاری علم فناوری و نوآوری آیندهنگاری دوره 2000 به بعد ژاپن اولویتهای بسیار قوی در حوزههای منتخب تصمیمگیریهای باال به پایین و ایجاد پیوند قوی بین سیاستهای علوم و فناوری و فرآیند آیندهنگاری است. در سال 2001 دومین برنامه توسعه علوم و فناوری ژاپن برای سال 2001 تا 2005 با سرمایهگذاری 24000 میلیارد ی نی دولت و با هد اولویتبندی در حوزههای علوم اجتماعی فناوری اطالعات زیست مقیطی و نانو مواد طراحی شد. انجام آیندهنگاری از دو جهت برای کشور ژاپن دارای اهمیت است: یک جمعآوری اطالعات برای برنامهریزی تققیح و توسعه به خصوص شناسایی فناوریهای در حال ظهور و دو بررسی سطح علم و فناوری فعلی شامل سطح فعالیتهای تققیح و توسعه در ژاپن و مقایسه آن با سایر کشورها شناسایی زمینههای همکاری بینالمللی و شناسایی فاکتورهای مقدودکننده توسعه فناوری. هد مسئوالن آغازگر برنامه عنوان ایجاد نمایی کلی از گرایشهای مهم نوآوری در علم و فناوری کلی به یکی از منابع اصلی برای شورای علم و فناوری ژاپن در سیاستگذاری علم و فناوری بوده است. عالوه بر این اطالعات مفیدی را نیز در اختیار سایر صنایع و وزارتخانههای دولتی قرار میدهد. علت توجه کشور ژاپن به آیندهنگاری نه تنها به دلیل فواید حاصل از نتایج آن بلکه به خاطر منافع )همکاری و ارتباط توجه به آینده هماهنگی توافح و تعهد( حاصل از خود فرآیند آیندهنگاری است )2000.)Seya, 2-2-2- اثرات سیاستی برنامههاای آینادهنگااری ملای کشاورهایی باا قیقیا وقوسعه متوسط در این بخش برنامه آیندهنگاری دو کشور انگلستان و هلند که دارای تققیح و توسعه متوسط و بودجه تققیح و توسعه بین 1/5 تا 2/2 درصد تولید ناخالص داخلی هستند بررسی میشود. 1-2-2-2- اثرات سیاستی برنامه آیندهنگاری ملی انگلستان برنامه ملی آیندهنگاری انگلستان با 1 مدیریت دفتر علم و فناوری انجام گرفت. نخستین دور آن در سال 1993 انجام گرفت و تاکنون سومین دور آیندهنگاری نیز انجام شده است. از این برنامه طی دهه گذشته بیش از صد گزارش تولید شده است که با مشارکت دهها هزار تن از افراد انجام گرفته و اثرات عمیقی در داخل و خارج کشور داشته است. در دور اول آیندهنگاری گروهها نقش مهمی را نیز به عنوان مرکز اصلی فعالیت اشاعه و پیادهسازی 1 - Office of Science and Technology

فصلنامه علمی - پژوهشی سیاستگذاری عمومی دوره 3 شماره 1 بهار 1396 40 آیندهنگاری ایفا کردندهاند. آنها جلسات خود را به طور منظم تا سال ادامه دادند تا 1999 اقدامات آتی در مورد اولویتهایشان را تسهیل و هماهنگ سازند. بین سالهای 1994 تا 1999 600 بیش از برنامه مختلف در مورد آیندهنگاری برگزار و 130 هزار کپی از پیشنهادهای گروهها توزیع شدند برآورد تأثیرات این تالشها سخت است اما یک تخمین قابل قبول نشان میدهد که تققیقاتی به ارزش وند صد میلیون پوند در جهت و همسو با اولویتهای منتج از پروژه آیندهنگاری انجام شده است. اولین برنامه آیندهنگاری انگلستان توجه بسیار زیادی را در سطح اروپا به خود جلب کرد. اگروه در همان زمان وندین برنامه آیندهنگاری دیگر در اروپا انجام شد اما این برنامه به عنوان تجربهای موفح و خاص نگریسته شد که ترکیبی مناسب از عناصر خروجی و فرآیندی را به همراه داشت. نکته قابل توجه در دور دوم آن بود که پس از اتمام برنامه تعدادی از گروههای موقت کاری ذیل حمایت یک سازمان باقی ماندند ( UNIDO,.)2005 2-2-2-2- اثرات سیاستی برنامههای آیندهنگاری ملی هلند دهه کشور هلند 1970 طی دهه فعالیتهای آیندهنگارانه خود را شروع نمود. تا سال 19۸0 انجمنهای بخشی )برای کشاورزی و بهداشت( فعالیتهای آیندهنگاری را بر عهده داشتند. در 1990 کمیته راهبری آیندهنگاری مسئولیت هماهنگی ونین فعالیتهایی را بر عهده گرفت. وزارت امور اقتصادی فعالیت آیندهنگاری را در سال 1990 آغاز کرد. این فعالیتها به جای نگاه کلی به فناوری بر مبنای تعدادی از فناوریهای کلیدی استوار بود. سه مورد از آن در سال 1990 1 )مانند کارت تراشه ) و سه مورد دیگر در سال 1992 )مانند پردازش سیگنال( مورد تقلیل قرار گرفتند )یونیدو 2005(. هد این آیندهنگاری تولید ورودی برای سیاست فناوری اعالم هشدارهای الزم نسبت به فرصتها و تهدیدها و ایجاد شبکه برای شرکتهای کووک و متوسط بود. فعالیت دیگر کشور هلند در زمینه آیندهنگاری در سال 1992 و با راهاندازی کمیته راهبری آیندهنگاری توسط وزارت آموزش و علوم آغاز شد. پشتیبانی و هماهنگی فعالیتهای آیندهنگاری از جمله فعالیتهای این کمیته به شمار میرود. فرآیند آیندهنگاری در این کشور به گونهای طراحی شده است که حوزههای خاصی را پوشش میدهد و این خود دو مزیت عمده را به دنبال دارد. اوال عمل پیادهسازی را بسیار راحتتر میکند و دیگر اینکه سبب انعطا استفاده در آنها روش سناریونویسی بوده پذیری بیشتری در رابطه با مسائل ویژه میشود. روشهای مورد و همین امر شرکتکنندگان در فعالیتهای آیندهنگاری را وادار به تفکر در ماورای مسائل موقتی و وارووب معمول خود نموده است. از 1 - Chip Cards

41 بررسی تطبیقی اثرات سیاستی آیندهنگاری علم فناوری و نوآوری طر دیگر اولین فعالیت آیندهنگاری هلند که توسط وزارت امور اقتصادی انجام شد ورودی مناسبی برای سیاست فناوری این کشور فراهم نمود و فعالیت دوم آیندهنگاری که توسط وزارت آموزش و علوم انجام شد امکان همکاری نزدیک میان آیندهنگاران و سیاستگذاران را فراهم نمود )2010.)Habegger, 3-2-2-2- اثرات سیاستی برنامههای آیندهنگاری ملی چین اولین پروژه آیندهنگاری وین در سالهای 1995-1992 در سطح ملی و تقت عنوان»تعیین فناوریهای حیاتی«در وهار حوزه اطالعات بیولوژی صنایع و مواد جدید و با همکاری 600 کارشناس انجام شده است. دومین پروژه آیندهنگاری وین در سال 1999 و تقت عنوان»آیندهنگاری فناوری صنایع ارجح«در حوزههای کشاورزی اطالعات و صنایع پیشرفته انجام گرفت. سومین آیندهنگاری وین در سالهای 2003-2004 در سه بخش فناوری اطالعات و ارتباطات علوم حیاتی و فناوری زیستی و فناوری مواد جدید انجام شد. آیندهنگاری وهارم مشابه با سومین پروژه آیندهنگاری در سالهای 2004-2005 در بخشهایی نظیر انرژی منابع و مقیط زیست و صنایع پیشرفته انجام گرفت. آیندهنگاری پنجم وین در تابستان 2007 و تقت عنوان»رهنگاشت علم و فناوری کشور وین تا سال 2050«انجام گرفت. این فعالیت توسط آکادمی علوم وین و با مشارکت دو هزار نخبه از سراسر کشور وین با هد تدوین حوزههای اولویتدار علم و فناوری تا سال 2050 تهیه شد. نتیجه اولین پروژه آیندهنگاری وین عالوه بر تعیین و اولویتبندی 124 فناوری حیاتی مرجع و راهنمایی برای برنامهریزی پنج ساله نهم علم و فناوری شد. همچنین آیندهنگاری کشور وین با هد تعیین فناوریهای مهم و حیاتی تدوین سیاستهای پنجساله علم و فناوری انتخاب رهیافتهای تققیقاتی هدایت فعالیتهای تققیح و توسعه و برنامهریزی علم و فناوری برای دوره 2006-2005 )در دور سوم و وهارم( صورت گرفته است )بخشی 13۸6(. از جمله نتایج رهنگاشت علم و فناوری تا سال 2050 ارائه هشت سیستم راهبردی جهت توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور وین با مقوریتهایی از جمله انرژی مقیط زیست پزشکی و سالمت هوافضا و فناوری اطالعات بود که به عنوان نقشه راهی در سیاستگذاری کشور وین قابل استفاده خواهد بود.

فصلنامه علمی - پژوهشی سیاستگذاری عمومی دوره 3 شماره 1 بهار 1396 42 3-2-2- اثرات سیاستی برنامههاای آینادهنگااری ملای کشاورهایی باا قیقیا وقوسعه پایین در این بخش برنامههای آیندهنگاری وهار کشور از دو گروه با تققیح و توسعه پایین و با بودجه تققیح و توسعه کمتر از 1/5 درصد تولید ناخالص داخلی شامل دو مورد از اروپا )وک و ترکیه( و دو مورد از آسیا )هند و تایلند( بررسی میشوند. 1-3-2-2- اثرات سیاستی برنامه آیندهنگاری ملی جمهوری چک در دسامبر 1999 دولت جمهوری وک 1»ا ن آر دی پی» را به عنوان سند کلیدی راهبردی که توصیفکننده رابطه کشور و دولت با فرآیند تققیح و توسعه است تصویب کرد.»ا ن آر دی پی«نیاز به شناسایی اولیه اولویتهای تققیقات جهتدار با استفاده از روشهای آیندهنگاری فناوری را بیان میدارد. در همین راستا برنامه آیندهنگاری وک در خالل سالهای با 2000-2002 موضوع کشاورزی غذا و مقیط زیست برای افح انجام شد. اهدا اصلی پروژه عبارت بودند تققیحمدار تعریف شده در از: پیشنهاد اولویتهای سال 2010 ( )تا 10 ساله برنامههای موضوعی»ا ن آر دی پی«توصیههای بهینهسازی ساختار و نقشهای برنامههای وندحوزهای برای کسب اطمینان از شرایط مطلوب برای پشتیبانی نظاممند از برنامههای موضوعی و برنامه ملی پژوهش جهتدار 2»ا ن پی ا آر«. در حالت کلی هد اصلی و پایه آیندهنگاری ملی این کشور شناسایی مهمترین فناوریهایی است که احتماال مورد نیاز صنعت وک و بخش خدمات در ده سال آینده و خلح شرایطی برای توسعه»ا ن پی ا آر«است که برای دستیابی به اهدا راهبردی در بخشهای مرجح و مهم برای خلح ثروت ملی و ارتقای کیفیت زندگی شهروندان باید طراحی شوند. از نتایج قابل مالحظه این مطالعه ارائه پیشنهادهایی در دو مقور عمده یعنی ساختار مدیریت و پیادهسازی برنامه تققیقات ملی و دیگری پشتیبانی از پژوهش بوده است. از نکات قابل توجه در مطالعه آیندهنگاری وک ارتباط دادن فرآیند آیندهنگاری یا به عبارتی دیدگاههای نخبگان علمی و فنی و کارشناسان و مدیران ارشد دولتی با سیاستهای توسعه وک بوده است )2004.)Klusacek, 1 - National Research and Development Policy)NRDP) 2 - National Programme of Oriented Research(NPOR)

43 بررسی تطبیقی اثرات سیاستی آیندهنگاری علم فناوری و نوآوری 2-3-2-2- اثرات سیاستی برنامه آیندهنگاری ملی قرکیه نقطه عطف تاریخ سیاستگذاری کشور ترکیه و یک انتقال پارادایم از ایجاد یک زیرساخت تققیح و توسعه مدون به سیاستهای ملی نوآوری»سند سیاست علم و فناوری ترکیه :2003-»1993 بود و این تشخیص داده شد. متعاقب این امر اولین باری بود که نقش فناوری به طور صریح در توسعه این کشور شورای عالی علم و فناوری در نقش عالیترین مرجع سیاستگذاری علم و فناوری به منظور طراحی سیاستهای علم و فناوری تاسیس گردید. شورای عالی علم و فناوری تصمیم گرفت که سیاستهای جدید علم و فناوری را تنظیم و حوزههای دارای اولویت را برای دوره زمانی 2002 تا 2023 تعیین نماید. این پروژه توسط 1 توبی تاک تعریف و در شورای عالی علم و فناوری تصویب شد. اجرای این پروژه در ژانویه 2002 شروع و خاتمه آن در دسامبر 2003 برنامهریزی شد. این وشمانداز شامل وهار پروژه به شرح زیر بوده است: آیندهنگاری فناوری ظرفیت فناورانه نیروی انسانی بخش تققیح و توسعه و زیرساخت تققیح و توسعه. همانطور که پروژه وشمانداز 2023 با هد تهیه سند راهبردی علم و فناوری برای دوره 20 ساله آغاز شد یک گروه راهبردی تشکیل داده شد که مسئول تهیه ونین سندی مبتنی بر یافتهها و پیشنهادهای گزارشهای گروهها بود. در آگوست 2004 این گروه راهبردی پیشنویسی را با عنوان»سیاستهای ملی علم و فناوری: سند استراتژی 2023-2003«ارائه داد. این راهبرد دارای سه جز اصلی بود: تمرکز بر حوزههای فناورانه راهبردی افزایش هزینههای R&D و توسعه نیروی انسانی بخش Saritas et ( R&D.)al., 2007 هدن هدن 3-3-2-2- اثرات سیاستی برنامه آیندهنگاری ملی هند از جمله مهمترین برنامههای آیندهنگاری هندوستان»سناریوی تققیح فناوری و توسعه 2015«و»وشمانداز فناوری 2020«هند است. در»سناریوی تققیح فناوری و توسعه»2015 تعدادی روند شناسایی شده که بر نظام تققیح فناوری و توسعه هند تاثیر میگذارند. پس از تجزیه و تقلیل بیشتر تشخیص داده شد که روندهای بوروکراسی و اجرای حقوق مالکیت فکری مناسبترین پیشرآنها برای سناریوها هستند. با مقاسبه دو جهت ممکن این پیشرانها تصویری از وهار سناریو تقت عنوان 4 و خشککننده 1 هد شدهاند. ارائه روح بودا 3 2 ناآرامی مقصول برتری متمرکز اسفند»وشمانداز فناوری»2020 نه تنها مشخص 1 - Tubitak 2 - Commodity Unrest 3 - Concentrated Excellence 4 - Parching Sponge

فصلنامه علمی - پژوهشی سیاستگذاری عمومی دوره 3 شماره 1 بهار 1396 44 500 کردن راههای مناسب سرمایهگذاری بود بلکه این کار به پیشرفت علمی و فناوری در کل هندوستان نیز کمک نمود. برای انجام این پروژه بیش از 100 مجموعه و زیرمجموعه با حدود نفر از بخشهای دانشگاهی و تققیح و توسعه شرکتهای صنعتی سازمانهای دولتی مشغول به کار بودند و در حدود 5000 خبره در زمینههای تققیقاتی علمی و صنعتی از طریح مصاحبه و فرمهای نظرخواهی در اجرای پروژه همکاری داشتند. در انتهای این پروژه هفده اولویت شناسایی شدند )2012.)Johnston, بررسی این حوزههای اولویتدار به صورت منبسط حکایت از توجه این کشور به زیرساختهای موجود و همچنین توانایی کشور از لقاظ نیروی انسانی دارد. همچنین در زمینه فناوریهای نوین که در آینده فناوری جهانی حائز اهمیت است کشور هند تالش مناسبی را آغاز کرده است. این تالشها در جهت حفظ توانایی رقابت این کشور با سایر کشورهای دنیا و همچنین امکان ارتقای جایگاه اقتصادی هند در دنیاست. در ادامه کار هد هد فناوریهای مطرح شده هر حوزه از حوزههای اصلی فناوری در هندوستان مورد بررسی قرار گرفتهاند. این فناوریها با توجه به توان اقتصادی - زیرساختی هندوستان و موضوعات مورد توجه دنیا و با توجه به مکانیسمهای انتخاب موضوعات توسط دستاندرکاران آیندهنگاری برگزیده شدهاند )کاظمی و موسویمشهدی 13۸5(. 4-3-2-2- اثرات سیاستی برنامه آیندهنگاری ملی قایلند 2 دولت تایلند از طریح آژانس توسعه علم و فناوری ملی )ا ن اس تی دی ا ی ( از فرآیندهای آیندهنگاری برای تاثیرگذاری بر سیاستگذاری و ایجاد برنامههای آیندهنگاری ملی استفاده کرده است.»ا ن اس تی دی ا ی«استفاده از آیندهنگاری فناوری را ابزار مفیدی برای یک بعد وهارم جدید در فرآیند سیاستگذاری میداند. این سازمان فعالیتهای آیندهنگاری را در پیادهسازی گام اصلی آیندهنگاری یعنی ترسیم وشماندازهای آتی علم و فناوری سازماندهی میکند. یکی از اهدا پروژه آیندهنگاری 2020 بررسی پتانسیلهای صنعت تایلند و اتخاذ مجموعهای از سیاستهای توسعه ضروری برای ایجاد موفقیت در صنعت تایلند تا سال 2020 بوده است. دیگر این برنامه هدایت توسعه علم و فناوری کشور تایلند در شش بخش نظیر پژوهش و توسعه طراحی و مهندسی انتقال فناوری توسعه منابع انسانی علم و فناوری بهبود زیرساخت علم و فناوری مدیریت درونی و خدمات اطالعات علم و فناوری بوده است. مهم دیگر»ا ن اس تی دی ا ی«در انجام برنامه آیندهنگاری برطر نمودن مشکالت همکاری میان سه بخش دولت بخش خصوصی و آموزش عالی بوده است. اجرای 1 - Spirit of the Buddha 2 - NSTDA

45 بررسی تطبیقی اثرات سیاستی آیندهنگاری علم فناوری و نوآوری آیندهنگاری ملی فرصتهای اقتصادی را برای توسعه استراتژی فناوری در تایلند ایجاد کرده است و همانند کشورهای توسعه یافته تایلند با توسعه همزمان اقتصادها و قابلیتهای فناورانهاش مواجه شده است.»ا ن اس تی دی ا ی«از آیندهنگاری به عنوان فرآیندی برای اولویتگذاری فناوریهای کلیدی و به منظور دستیابی به توسعههای استراتژیکی استفاده کرده است 2007( )Wonglimpiyarat,. 3- روششناسی قیقی تققیح حاضر برای بررسی تطبیقی اثرات سیاستی برنامههای آیندهنگاری ملل از روش ترکیبی استفاده مینماید. روش ترکیبی شامل جمعآوری و تجزیه و تقلیل دادههای کمی و کیفی است که این دادهها به طور همزمان و یا به ترتیب با یک اولویت گردآوری شده و طی یک گام یا وند گام از فرآیند تققیح ادغام میشوند. رویکرد روش ترکیبی در این تققیح طرح اکتشافی ترتیبی است که در این طرح ابتدا دادههای کیفی و به دنبال آن دادههای کمی گردآوری و تجزیه و تقلیل میشوند )2003 al.,.)creswell et به این ترتیب به تناسب روش تققیح هر دو بخش کیفی و کمی در ادامه به تفصیل تشریح شدهاند. 1-3- روششناسی کیفی هد بخش کیفی ارائه یک وارووب برای طبقهبندی اثرات سیاسی برنامههای آیندهنگاری کشورهای جهان با استفاده از روش کیفی تقلیل تم است. تقلیل ت م روشی برای تعیین تقلیل و بیان الگوهای )ت مه یا ) موجود درون دادهها است. این تقلیل شامل یک رفت و برگشت مستمر بین مجموعه دادهها و خالصههای کدگذاری شدهای پنجگانه تقلیل ت م مراحل میآیند. عبارتند از است که به وجود )2006 :)Braun&Clarke, آشنایی با دادهها )بازخوانی مکرر دادهها و جستجوی معانی و الگوها( ایجاد کدهای اولیه )کدها یک ویژگی دادهها را معرفی مینمایند که به نظر تقلیلگر جالب میرسد. در تققیح حاضر کدگذاری به روش دستی انجام گرفته است. سپس به هر یک از آنها با استفاده از حر اول کشور مربوطه و شمارهگذاری عددی کدی اختصاص داده شده است. به عنوان مثال fr 1 به معنی اثر شماره یک برنامه ملی آیندهنگاری فرانسه است( جستجوی ت مها )دستهبندی و مرتب کردن همه خالصه دادههای کدگذاری شده در قالب ت مهای مشخص شده( ت مها بازبینی ت مها )مققح مجموعهای از ت مها را ایجاد کرده و آنها را مورد بازبینی قرار میدهد( تعریف و نامگذاری )ت مهایی را که برای تقلیل ارائه کرده تعریف کرده و مورد بازبینی مجدد قرار میدهد و سپس دادهه یا داخل آنها را تقلیل میکند(. در بخش کیفی تققیح حاضر به تناسب مراحل

فصلنامه علمی - پژوهشی سیاستگذاری عمومی دوره 3 شماره 1 بهار 1396 46 مذکور اثرات سیاستی و طبقههای مفهومی آنها در طی این فرآیند کدگذاری و تعریف مجدد میشوند. در این بخش از تققیح جامعه آماری برنامههای آیندهنگاری ملی کشورها میباشد. روش نمونهگیری از نوع نمونهگیری غیراحتمالی هدفمند است. در این روش نمونهها به شکلی انتخاب میشوند که به خلح تئوری کمک نمایند. ابتدا مققح بر اساس قضاوت خود از بهترین منابع اطالعاتی مکتوب و در دسترس بهترین انتخاب را انجام داده و سپس به دنبال نمونههایی رفته که بر اساس قضاوت وی اطالعات مفیدی را دارا میباشند. پایان نمونهگیری نیز بر اساس اشباع دادهها بوده است. به عبارتی نمونهگیری تا جایی ادامه یافته که خصوصیات یک طبقه تئوریک )تم( از اثرات سیاستی آیندهنگاری به اشباع رسیده و اگر داده بیشتری به پژوهش وارد میشد طبقهبندی موجود را تغییر نمیداد یا پیشنهادی برای ایجاد طبقه جدید )تم جدید( ایجاد نمینمود. همچنین مققح با به 1 کارگیری تکنیک خودبازبینی مققح در تمام مراحل جمعآوری کدگذاری و طبقهبندی دادهها دائما به صورت رفت و برگشتی بازبینیهای الزم را در خصوص دادهها انجام داده است. به این ترتیب میتوان بیان نمود که نتایج به دست 2 آمده از این بخش ازقابلیت اعتماد است. 2-3- روششناسی کمی الزم به عنوان معیاری برای روایی و پایایی برخوردار در این بخش به منظور ارزیابی اثرات آیندهنگاری ملی فناوری کشور نقشه جامع علمی کشور به عنوان یک سند سیاستی در نظر گرفته شده تا اثرات پایلوت آیندهنگاری مناسبترین فناوریهای کشور )پامفا 1404 ( در آن سنجیده شود. بدین منظور بر پایه اثرات شناسایی شده در بخش کیفی پرسشنامهای مشتمل بر 25 مورد از اثرات سیاستی شناسایی شده تدوین شد. به هر کدام از این اثرات پنج گزینه اختصاص داده شد )1 معادل کامال مخالف 2 معادل مخالف سه معادل نظر خنثی 4 معادل موافح و 5 معادل کامال موافح در نظر گرفته شد(. جامعه آماری این بخش کنشگران و مطلعین پروژه آیندهنگاری ملی و نقشه جامع علمی کشور بوده که تعدادی از آنها به روش نمونهگیری گلوله برفی انتخاب شدند. این نوع نمونهگیری یک روش غیراحتمالی است که حالت انتخاب تصادفی نیز دارد. این روش زمانی مناسب است که اعضای یک گروه یا جامعه به راحتی قابل مشخص شدن نباشند همچنین برای شناسایی افراد متخصص در یک زمینه خاص نیز مورد استفاده قرار میگیرد. در این روش پژوهشگر ابتدا افرادی را شناسایی نموده پس از دریافت اطالعات از آنها درخواست نمود که فرد یا 1 - self-monitoring 2 - Trustworthiness

47 بررسی تطبیقی اثرات سیاستی آیندهنگاری علم فناوری و نوآوری افراد دیگری را به وی معرفی کنند و به همین ترتیب واحدهای دیگر نمونه شناسایی و انتخاب شدند. پس از جمعآوری 3۸ امین پرسشنامه در وند مورد آخر پژوهشگر مرتبا با دادههایی مواجه شد که تکرار میشدند و نظرات مشابهی را به طور مکرر دریافت مینمود به منظور تأیید این موضوع سه پرسشنامه دیگر نیز توزیع شد. به این ترتیب مققح به این اطمینان رسید که به اشباع دادهها دست یافته است و در نتیجه انتخاب مشارکتکنندگان متوقف شد. در کل 41 پرسشنامه تکمیل و گردآوری شد. از این میان یک نفر از پاسخدهندگان در کمیته سالمت و علوم زیستی نقشه جامع هفت نفر در کمیته تخصصی نقشه هفت نفر در کمیته تققیح نقشه هفت نفر در کمیته فناوری نقشه هفت نفر در کمیته اولویتهای ملی نقشه یک نفر در کمیته اقتصاد نقشه یک نفر به عنوان مدیر تققیقی نقشه یک نفر به عنوان کارشناس جلسات کمیته راهبری نقشه و هشت نفر در برخی از پروژههای نقشه شرکت داشتهاند. همچنین 7 نفر از پاسخدهندگان به پرسشنامه جزء دستاندرکارن اصلی پروژه پامفا 1404 میباشند که در فرآیند تدوین نقشه جامع علمی کشور نیز مشارکت داشتهاند. نقش و نوع مشارکت این افراد در پروژه پامفا 1404 عبارتند از: مدیریت طرح پامفا 1404 و عضویت در کمیته راهبری آن )یک نفر( عضویت در شورای علمی ناظر طرح پامفا 1404 )یک نفر( عضویت در کمیته راهبری طرح پامفا 1404 )3 نفر( و مشارکت در اجرای طرح )دو نفر(. %19/51 از پاسخدهندگان دارای رتبه استادی %9/76 از پاسخدهندگان دارای رتبه دانشیاری %24/4 از پاسخ دهندگان دارای رتبه استادیاری %7/31 از پاسخدهندگان دکتری %19/51 از پاسخدهندگان دانشجوی دکتری %15/9 از پاسخدهندگان کارشناسی ارشد و %2/44 از پاسخدهندگان دارای مدرک کارشناسی بودهاند. سنجش روایی پرسشنامه در این تققیح از نوع روایی مقتوی است. روایی مقتوی بررسی میکند که تا وه اندازه مقتوی ابزار اندازهگیری نماینده حوزه مورد ارزیابی میباشد. بدین ترتیب بررسی روایی مقتوی از طریح ارزیابی دقیح و گسترده منابع اطالعات مکتوب انجام شده است. بطور کلی مقیاسی پایاست که ضریب آلفای کرونباخ آن از ارزش 0/7 یا بیشتر برخوردار باشد )مومنی و قیومی 13۸9(. در پرسشنامه نظرخواهی خبرگان به مقض اینکه 10 مورد از پرسشنامهها جمع آوری شدند معادل ضریب آلفای کرونباخ 0/76 مقاسبه شد که بیانگر پایایی پرسشنامه نظرسنجی خبرگان است. بعد از اینکه گردآوری دادهها از خبرگان به پایان رسید و 41 پرسشنامه جمع آوری شدند مقادیر آلفای کرونباخ یک بار دیگر مقاسبه شد آلفای کرونباخ تققیح برابر با 0/۸13 بهدست آمد که نشان از اعتبار مناسب مقیاس اندازهگیری دارد.

فصلنامه علمی - پژوهشی سیاستگذاری عمومی دوره 3 شماره 1 بهار 1396 48 4- قجزیه و قیلیل دادهها به تناسب هر دو بخش روششناسی که پیشتر اشاره شد تجزیه و تقلیل دادهها نیز به دو بخش کیفی و کمی تقسیم و در ادامه به آنها پرداخته شده است. 1-4- قجزیه و قیلیل دادههای کیفی در این بخش با استفاده از روش کیفی تقلیل تم وارووبی برای طبقهبندی اثرات سیاسی این برنامهها استخراج میگردد. ابتدا با مطالعاتی که در بخش 2-2 مطرح شد اثرات سیاستی برنامههای آیندهنگاری کشورهای مختلف کدگذاری و تعریف مجدد میشوند )جدول 1(. جدول 1 - اثرات سیاستی برنامههای آیندهنگاری کشورهای جهان کشور فرانسه سوئد ایاالت متقده آمریکا اثرات سیاستی برنامههای آیندهنگاری - تعریف و اجرای سیاستهای مناسب برای تقویت و توسعه فناوریهای پیشرو )fr1( - آگاهی از تغییرات فناورانه و پیشرو بودن در نوآوری )fr2( - آمادگی برای مواجه با والشهای علمی و فناورانه سال )fr3( 2010 - ایجاد پایگاه دانشی از یافتههای آیندهنگاری برای تصمیمگیران سیاستی و اقتصادی )fr4( - شفا سازی دانش خبرگان )fr5( - استفاده گسترده از خبرگان جهت شناسایی فناوریهای مورد نیاز فرانسه )fr6( - افزایش بودجه تققیح و توسعه )fr7( - توسعه فرهنگ آیندهمدار در کشور سوئد )sw1( - مشارکت گسترده سازمانها و شرکتها )sw2) - توسعه ظرفیت درگیر شدن در آیندهنگاری از طریح برگزاری همایشهای منطقهای )sw3) - ایجاد یادگیری متقابل در میان ذینفعان از طریح توزیع و انتشار تفکرات و یافتههای حاصل از پروژه (sw4( - دوام و ماندگاری گروهه یا تشکیل شده و فرآیندهای مداوم تقلیلهای کارشناسی (sw5) - تشدید بقثها و گفتگوهای عمومی از طریح توسعه بقثها و مکالمات غیررسمی (sw6) - آگاهی از فرصتها تهدیدها نقاط قوت و نقاط ضعف در سطح ملی و منطقهای (sw7) - افزایش بودجه تققیح و توسعه )sw8( - جهتدهی به سیاستهای علم و فنآورانه و همراستایی با وشماندازهای مشترک )un1( - توسعه وشماندازهای مشترک )un2( - تاثیر بر بودجه تققیح و توسعه نظامی آمریکا )un3(

49 بررسی تطبیقی اثرات سیاستی آیندهنگاری علم فناوری و نوآوری ژاپن انگلستان هلند وین - ایجاد فرهنگ آیندهپژوهشی در وزارت دفاع آمریکا )un4( - بسیج نیروی انسانی در جهت تسهیل تققح وشمانداز )un5( - یادگیری متقابل در میان بازیگران سیستم )un6( - آمادگی برای مواجه با تهدیدهای اقتصادی - اکولوژیکی) ja1 ( - ایجاد میزگردهای جدید برای بقثهای ملی )ja2( - توسعه شبکههای نوآوری )ja3( - تاثیر بر اولویتهای تققیح و توسعه )ja4( - تاثیر گسترده بر سیاستهای نوآوری )ja5( - ایجاد یک پایگاه داده برای نتایج آیندهنگاری )ja6( - افزایش بودجه تققیح و توسعه )ja7( - بهبود همکاری توافح و تعهد میان بازیگران سیستم )ja8( - توسعه وشماندازهای مشترک )ja9( - تداوم و بقای آیندهنگاری در طی تغییرات رژیم و رهبری 1993-2011 (en1) - آمادگی برای مواجه با ریسکهای مقیطی و جوی (en2) - افزایش آگاهیها و یادگیریهای جمعی (en3) - اصالحات سیاستی و ظهور سیاستهای جدید (en4) - تاثیرگذاری بر وشماندازهای ملی و اولویتها (en5) - خلح دانش و بصیرتهای آیندهنگر (en6) - شکلگیری سیاستهای علم و نوآوری امنیت ملی و بهداشت به وسیله فعالیتهای آیندهنگاری (en7) - افزایش سرمایهگذاری روی فعالیتهای آیندهنگاری (en8) - دوام و ماندگاری گروههای آیندهنگاری )en9) - آمادگی و اعالم هشدارهای الزم نسبت به فرصتها تهدیدها )ne1) - تولید ورودی برای سیاستهای فناوری کشور (ne2) - شبکهسازی میان شرکتهای کووک و متوسط (ne3) - انعطا پذیری در رابطه با مسائل مختلف کشور - تقویت تفکر استراتژیک بازیگران (ne5) (ne4) - پیوند میان آیندهنگاران و سیاستگذاران و بهبود روابط متقابل آنها (ne6) - تاثیر بر اولویتهای تققیح و توسعه کشور (ne7) - توجه به نیازهای جامعه (ne8) - ارتباط و تعامالت متقابل میان بازیگران حوزههای مختلف )ne9( - تاثیر بر اولویتهای تققیح و توسعه کشور (ch1)

فصلنامه علمی - پژوهشی سیاستگذاری عمومی دوره 3 شماره 1 بهار 1396 - ورودی برای تدوین سیاستهای پنجساله علم و فناوری کشور (ch2) - مشارکت گسترده ذینفعان و دخیل نمودن وشماندازهای آنها در سیاستگذاری (ch3) - جهتگیریهای جدید در پژوهشهای بخش دولتی - توسعه وشماندازهای مشترک (ch5) (ch4) - شفا سازی دانش ضمنی خبرگان (ch6) - تاثیر بر اولویتهای تققیح و توسعه کشور (cz1) - گرایش نوآوری به سمت نیازهای اجتماعی (cz2) - تشویح به بکارگیری آیندهنگاری (cz3) - شفا سازی دانش ضمنی خبرگان (cz4) - - توانمندسازی فرآیندهای تصمیمگیری (cz5) مشارکت گسترده ذینفعان و دخیل نمودن وشم اندازهای آنها در سیاستگذاری )cz6( - جهتگیریهای جدید در پژوهشهای بخش دولتی (tu1) - ایجاد اصالحات سیاستی پیرامون فرصتهای جدید (tu2) - تاثیر بر اولویتهای تققیح و توسعه (tu3) - گرایش نوآوری به سمت نیازهای اجتماعی (tu4) - توانمندسازی فرآیندهای تصمیمگیری (tu5) - همراستایی با وشماندازهای مشترک (tu6) - دوام و ماندگاری گروههای تاسیس شده به وسیله گروهها یا کارگروهها (tu7) - تاثیر بر اولویتهای تققیح و توسعه )in1( - ارتباطات و تعامالت متقابل میان بازیگران حوزههای مختلف علم و فناوری )in2( - منابع اضافی اختصاص داده شده به فعالیتهای آیندهنگاری )in3( - تشدید بقثها و گفتگوهای عمومی )in4( - همراستایی با وشماندازهای مشترک )in5( - اعتماد و همکاری متقابل میان بازیگران مختلف )in6( - افزایش سرمایهگذاری رو ی آیندهنگاری برای حذ تهدیدهای آتی )th1( - ایجاد پایگاه دانش و نقشه راه )th2( - بهبود سیاستها و اقدامات سیاستی بهداشت عمومی )th3( - ارتباطات و تعامالت متقابل میان بازیگران حوزههای مختلف علم و فناوری )th3( - تشکیل شبکههای جدید )th4( - توسعه استراتژی فناوری کشور )th5( - تاثیر بر اولویتهای تققیح و توسعه )th6( - توسعه وشماندازهای مشترک )th7( 50 وک ترکیه هند تایلند

( ( ( ( 51 بررسی تطبیقی اثرات سیاستی آیندهنگاری علم فناوری و نوآوری - تعهد و همکاری میان بازیگران )th8( پس از بررسی و مقایسه اثرات سیاستی جدول مقولههای مرتبط جای گرفته و گروهبندی میشوند )جدول 2 (. 1 اثرات که حامل مفهوم مشابهاند در جدول 2 - طبقه بندی کدهای هم ارز و استخراج تمهای اصلی برای اثرات سیاستی آیندهنگاری کشورها کدهای هم ارز اثرات شبکهسازی (sw 5 ), (ja 3 ),( en 9 ), (ne 3 ), (ne 9 ), (tu 7 ), (in 2 ), (th 3 ), (th 4 ), (ne 6 ) یادگیری جمعی و خلح دانش (fr4), (fr5),(sw 4 ), (un 2 ), (un 6 ), (ja 6 ), (ja 9 ), (en 3 ), (en 6 ), (ch 5 ), (ch 6 ), (cz 4 ), (th 2 ), (th 7 ) توسعه فرهنگ آیندهنگاری (sw 1 ), (sw 3 ), (un 4 ), (ne 5 ), (cz 3 ), (in 3 ) بهبود و تقویت سیستم (fr 1 ), (fr 2 ), (fr 3 ), (fr 7 ), (sw 7 ), (sw 8 ), (un 1 ), (un 3 ), (ja 1 ), (ja 4 ), (ja 5 ), (ja 7 ), (th 1 ), (en 1 ), (en 2 ), (en 4 ), (en 5 ), (en 7 ), (en 8 ), (ne 1 ), (ne 2 ), (ne 4 ), (ne 7 ), (ch 1 ), (ch 2 ), (ch 4 ), (tu 1 ), تصمیمگیری و سیاستگذاری ), 1 (tu 2 ), (tu 3 ), (tu 5 ), (tu 6 ), (in 1 ), (in 5 ), (th 5 ), (th 6 ), (th 3 ), (cz (cz 5 ) بهبود روابط متقابل میان بازیگران سیستم سیاستگذاری (ja 8 ), (in 6 ), (th 8 ) تقویت نقش و مشارکت اجتماع در سیاستگذاری (fr 6 ), (sw 2 ), (sw 6 ), (un 5 ), (ja 2 ), (ne 8 ), (ch 3 ), (cz 2 ), (cz 6 ), (tu 4 ), (in 4 ) به این ترتیب بر اساس جدول 2 اثرات سیاستی برنامههای آیندهنگاری جهان به شرح جدول 3 است. الزم به ذکر است که به هر کدام از این اثرات کدی به صورت (i I) داده شده است. جدول 3 - طبقهبندی موضوعی اثرات سیاستی برنامههای آیندهنگاری جهان اختصاص بهبود و تقویت سیستم تصمیمگیری و سیاستگذاری - مدیریت بهتر فشارها و والشها ( 11 I -آگاهی به موقع از فرصتها و نیازهای آتی ( 12 I - تاثیر بر اولویتهای تققیح و توسعه ( 13 I - جهتگیریهای جدید در پژوهشهای بخش دولتی I 14 ( - منابع اضافی اختصاص داده شده به فعالیتهای آیندهنگاری ( 15 I ( - افرایش بودجه تققیح و توسعه ( 16 I ( - توانمندسازی فرآیندهای تصمیمگیری ( 17 I ( - همراستایی با وشماندازهای مشترک ( 18 I ( - ایجاد اصالحات سیاستی پیرامون فرصتهای جدید شبکهسازی - دوام و ماندگاری گروهه یا تاسیس شده به وسیله گروهها یا کارگروهها ( 1 I ( - تشکیل شبکههای جدید ( 2 I ( - ارتباطات و تعامالت متقابل میان بازیگران حوزههای مختلف علم و فناوری ( 3 I (

فصلنامه علمی - پژوهشی سیاستگذاری عمومی دوره 3 شماره 1 بهار 1396 52 ( 19 I ( بهبود روابط متقابل میان بازیگران سیستم سیاستگذاری - ایجاد اعتماد متقابل بین بازیگران سیستم ( 20 I ( - تعهد و همکاری بهبود یافته میان بازیگران سیستم ( 21 I ( تقویت نقش و مشارکت اجتماع در سیاستگذاری - تشدید بقثها و گفتگوهای عمومی ( 22 I ( - گرایش نوآوری به سمت نیازهای اجتماعی ( 23 I ( -تنوع بازیگران درگیر در سیاستگذاری ( 24 I ( -مشارکت گسترده ذینفعان و دخیل نمودن وشماندازهای آنها در سیاستگذاری ( 25 I ( یادگیری جمعی و خلق دانش - تسهیل در یادگیری متقابل از طریح جریان دانش در میان گروههای مختلف درگیر در سیستم سیاستگذاری ( 4 I ( - توسعه وشماندازهای مشترک ( 5 I ( -ایجاد پایگاههای دانش بهبودیافته در مورد آینده ( 6 I ( -شفا سازی دانش ضمنی خبرگان ( 7 I ( توسعه فرهنگ آیندهنگاری -تشویح به بکارگیری آیندهنگاری ( 8 I ( -توسعه قابلیتهای تفکر استراتژیک ( 9 I ( -توسعه ظرفیت درگیر شدن در آیندهنگاری ( 10 I ( 2-4- قجزیه و قیلیل دادههای کمی: اثرات سیاستی برنامه آیندهنگاری ملی ایران نظرر به تأکیرد برر علرم و فناوری به عنوان موتور مقرکه توسرعه در کشرور مرا هرم اقردامات جدیدی انجام گرفته است. سند»نقشه جامعه علمی کشور«اصلیترین سند این حوزه است و مجموعهای است جامع هماهنگ و پویا و آیندهنگر شامل مبانی اهدا سیاستها و راهبردها ساختارها و الزامات تقول راهبردی علم و فناوری مبتنی بر ارزشهای اسالمی برای دستیابی به اهدا وشمانداز 20 ساله کشور. یکی از پروژههای مرتبط با این سند طرحری است که به منظور زمینهسازی برای بهرهگیرری حسرابشرده از ابزار آیندهنگاری در یک فعالیت احتمرالی در ترراز ملری بررای تهیره سناریوهایی در خصوص آینده علرم و فنراوری در کشرور برا عنروان پایلوت مناسبترین فناوریهای ایران 1404 )پامفا( بره اجررا درآمد. انتخاب این پروژه در تققیح حاضر به دلیل اهمیت موضوع آن و همکاری ملی برای اجرای آن و در میان گذاشتن آن با برخی نهادها و سازمانهای علمی و تققیقی و شکلگیری حرکتی فراسازمانی است که سبب شده تا اصل اساسی مشارکتی بودن آیندهنگاری رعایت شود. از آنجا که این تمرین نخستین تجربه در زمینه آیندهنگاری علوم و تکنولوژی در ایران است هر آنچه که از رهگذر انجام آن حاصل شود درس و تجربه مفیدی است که میتواند در اجرای آیندهنگاری بعدی به کار آید. به منظور ارزیابی اثرات سیاستی پامفا 1404 نقشه جامع علمی کشور به عنوان یک سند سیاستی درنظر گرفته شده تا اثرات پایلوت آیندهنگاری مناسبترین فناوریهای کشور )پامفا 1404 ( در آن سنجیده شود. بدین منظور با اتکا به اثرات سیاستی که در بخش قبل شناسایی شدند پرسشنامهای طراحی گردید و در میان کنشگران

53 بررسی تطبیقی اثرات سیاستی آیندهنگاری علم فناوری و نوآوری دست اندرکاران و مطلعین نقشه جامع علمی کشور و پروژه پامفا قرار گرفت. برای تقلیل دادههای حاصل از این پرسشنامه از آزمون t-student با مقدار آزمون سه در سطح اطمینان 0/95 استفاده شد. مقاسبات صورت گرفته با استفاده از نرم افزارSPSS انجام شده است. فرضیههای کلی به صورت زیر است: )3=<μ(. خبرگان با تققح اثر مورد نظر موافقت ندارند H: 0 )3>μ(. خبرگان با تققح اثر مورد نظر موافقت دارند H: 1 اثرات سیاستی جدول 4 - میانگین آزمون میانگین و t برای اثرات سیاستی برنامه آیندهنگاری ایران درجه آزادی معناداری تفاوت میانگین سطح اطمینان باال.770.736.779.74۸.۸49.۸49 سطح اطمینان پایین 1.1۸1 1.214 1.123 1.105 1.247 1.247 1.347 0.753 1.0۸4.943 -.217 -.303 1.0۸4-0.07 0.753-0.120 -.217 -.303-0.120 1.1۸1 1.123 0.753-0.120 1.0۸4.943.۸96 0.222 0.1۸3.519 -.70۸ -.۸67 0.1۸3-0.76 0.222-۸.55 -.70۸ -.۸67-۸.55.770.779 0.222-۸.55 0.1۸3.519.975.975.951.926 1.04۸ 1.04۸ 1.12 0.4۸7 0.634.731 -.463 -.5۸5 0.634-0.415 0.4۸7-0.4۸7 -.463 -.5۸5-0.4۸7.975.951 0.4۸7-0.4۸7 0.634.731 *0.000 *0.000 *0.000 *0.000 *0.000 *0.000 *0.000 *0.001 *0.007 *0.000 *0.000 *0.000 *0.007 *0.02 *0.001 *0.011 *0.000 *0.000 *0.011 *0.000 *0.000 *0.001 *0.011 *0.007 *0.000 40 40 t 9.5۸ ۸.24 11.16 10.49 10.65 10.65 10.06 3.71 2.۸4 9.5۸-3.۸1-4.19 2.۸4-2.425 3.71-2.6۸-3.۸1-4.19-2.6۸ 9.5۸ 11.16 3.71-2.6۸ 2.۸4 9.5۸ 3.97 3.97 3.95 3.92 4.04 4.04 4.12 3.4۸ 3.63 3.73 2.53 2.41 3.63 2.59 3.4۸ 2.51 2.53 2.41 2.51 3.97 3.95 3.4۸ 2.51 3.63 3.73 I 1 I 2 I 3 I 4 I 5 I 6 I 7 I 8 I 9 I 10 I 11 I 12 I 13 I 14 I 15 I 16 I 17 I 18 I 19 I 20 I 21 I 22 I 23 I 24 I 25 عالمت به معنای معنادار بودن اثر مورد نظر از نظر پاسخدهندگان است. * مطابح نتایج جدول 4 در سطح اطمینان 0/95 اعداد معنیداری به ازای همه اثرات کمتر از 0/05 است و این نشاندهنده این است که کلیه اثرات مذکور معنادار و فرضیه H 1 در خصوص همه آنها پذیرفته است. به عبارت دیگر خبرگان با تققح اثرات مذکور در برنامه آیندهنگاری و I 25 I 24 )I 20 -I 22 ( I 15 I 13 ملی کشور موافقت دارند. به ازای اثرات ) 10 I) 1 I- مقدار مثبت t

فصلنامه علمی - پژوهشی سیاستگذاری عمومی دوره 3 شماره 1 بهار 1396 54 نشان دهنده این است که میانگین پاسخها بیشتر از سه میباشد یعنی از نظر خبرگان وضعیت تققح این اثرات در مورد مطالعه تققیح حاضر مناسب است. از طرفی به ازای اثرات I 12 I 11 I 14 ) 19 I) 16 I- و I 23 مقدار منفی t نشاندهنده این است که میانگین پاسخها کمتر از سه میباشد یعنی از نظر خبرگان وضعیت تققح این اثرات در مورد مطالعه تققیح حاضر وندان مناسب نمیباشد. همچنین میانگین هر کدام از اثرات برای بررسی وزن آنها مقاسبه شده است. اثراتی وون شبکهسازی یادگیری جمعی و خلح دانش بهبود روابط متقایل میان بازیگران و تقویت نقش اجتماع در سیاستگذاری دارای وزن باالی 3 میباشند و وضعیت تققح آنها مناسب بوده است ولی وضعیت تققح اثری نظیر بهبود تصمیمگیری و سیاستگذاری وندان مناسب نبوده است. 5- بیث در این تققیح تالش شد به برنامههای آیندهنگاری ملی تعدادی از کشورها پرداخته شود. مزیتی که با مطالعه تجربیات آیندهنگاری کشورهای مختلف و بررسی اثرات سیاستی آنها حاصل شده است ایجاد یک دانش کدبندی شده در خصوص اثرات سیاستی این برنامههاست. این اثرات با استفاده از رویکرد کیفی تقلیل تم در قالب شش طبقه نظیر شبکهسازی یادگیری جمعی و خلح دانش توسعه فرهنگ آیندهنگاری بهبود و تقویت سیستم تصمیمگیری و سیاستگذاری بهبود روابط متقابل میان بازیگران سیستم سیاستگذاری و تقویت نقش و مشارکت اجتماع در سیاستگذاری دستهبندی شدند. سپس به منظور ارزیابی اثرات آیندهنگاری ملی فناوری کشور نقشه جامع علمی کشور به عنوان یک سند سیاستی درنظر گرفته شد تا اثرات پایلوت آیندهنگاری مناسبترین فناوریهای کشور )پامفا 1404 ( در آن سنجیده شود. به منظور تققح این هد با اتکا به اثرات سیاستی که در بخش قبل شناسایی شد پرسشنامهای طراحی گردید و در میان کنشگران دستاندرکاران و مطلعین نقشه جامع علمی کشور و پروژه پامفا 1404 قرار گرفت. بر اساس تقلیلهای کیفی و کمی انجام شده در تققیح حاضر برخی نتایج قابل توجه حاصل گردیده است که در ادامه به آنها اشاره شده است. یکی از مهمترین پیامدها و اثرات برنامههای آیندهنگاری تاثیرگذاری بر روی بودجه تققیح و توسعه کشورهاست. ونانچه در جدول 1 بیان شد یکی از اثرات برنامههای آیندهنگاری کشورهایی با بودجه تققیح و توسعه باال نظیر فرانسه سوئد آمریکا و ژاپن تاثیرگذاری بر بودجه تققیح و توسعه است ولی این این اثر در برنامه آیندهنگاری ملی کشور وندان مققح نشده است.